Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Ostrowi Mazowieckiej

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 kwietnia 2015 r.

Sąd Rejonowy w Ostrowi Mazowieckiej Wydział I Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący: SSR Joanna Raducha - Modrzejewska

Protokolant: sekretarz sądowy Monika Rembowska

po rozpoznaniu w dniu 22 kwietnia 2015 r. w Ostrowi Mazowieckiej

na rozprawie

sprawy z powództwa T. J.

przeciwko M. S., J. R.

spory na tle waloryzacji

orzeka:

Oddala powództwo w stosunku do M. S. i J. R..

Sąd Okręgowy w Ostrołęce, wyrokiem z dnia 09.12.2015 roku, wydanym w sprawie I Ca 390/15, na skutek apelacji powódki

orzeka:

1.  z urzędu prostuje oczywistą niedokładność w sentencji zaskarżonego wyroku przy oznaczaniu przedmiotu sprawy w ten sposób, że w miejsce słów „spory na tle waloryzacji wpisuje słowa: „ o roszczenie z art. 357 ¹ kc”;

2.  oddala apelację.

Na oryginale właściwe podpisy

Za zgodność z oryg. S.. Sądu:

I C 786/14

UZASADNIENIE

Powódka T. J. wniosła o zmianę wysokości świadczeń pieniężnych ustalonych postanowieniem Sądu Rejonowego w Ostrowi Mazowieckiej, I Wydział Cywilny z dnia 4 października 2011 r., w sprawie o dział spadku i zniesienie współwłasności o sygn. akt I Ns 91/09, mocą którego została zobowiązana do zapłaty pozwanym: J. R. kwoty w wysokości 133.282,60 zł, płatną w terminie do 31 grudnia 2012 r. z odsetkami ustawowymi na wypadek zwłoki; M. S. kwoty w wysokości 30.857,50 zł, płatną do 1 marca 2013 r., z odsetkami ustawowymi na wypadek zwłoki; poprzez zobowiązanie powódki do zapłaty w miejsce wyżej wskazanych kwot, następujących świadczeń pieniężnych: J. R. kwoty 93.297,82 zł, płatną w terminie dwunastu miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie z odsetkami ustawowymi na wypadek opóźnienia w płatności, M. S. kwoty w wysokości po 21.600,25 zł płatną w terminie dwunastu miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie z odsetkami ustawowymi na wypadek opóźnienia w płatności.

W uzasadnieniu wskazała, iż Sąd Rejonowy w Ostrowi Mazowieckiej, I wydział Cywilny postanowieniem z dnia 4 października 2011 r. w sprawie o sygn. akt I Ns 91/09 dokonał zniesienia współwłasności spadkowej w ten sposób, że: m.in. działkę położoną w O., przy ul. (...), oznaczoną w ewidencji gruntów pod numerem (...), o powierzchni 0,4168 ha, wraz z zabudowaniami poprzez dokonanie fizycznego podziału zgodnie z projektem biegłego sądowego, geodety M. J. sporządzonym w dniu 16 maja 2011 roku, zaewidencjonowanym w Starostwie Powiatowym w O. w dniu 27 maja 2011 roku, za numerem (...)- (...) i działki (...) oraz działkę (...) o łącznej powierzchni 0,4168 ha przyznał na własność powódce i tytułem dopłaty zasądził od powódki: na rzecz J. R. kwotę 133.282,60 zł (słownie: sto trzydzieści trzy tysiące dwieście osiemdziesiąt dwa złote 60/100), płatne w terminie do dnia 31 grudnia 2012 roku, z odsetkami ustawowymi na wypadek zwłoki; na rzecz M. S. 30,857,50 zł (słownie: trzydzieści tysięcy osiemset pięćdziesiąt siedem złotych 50/100), płatną w terminie do dnia 1 marca 2013 roku, z odsetkami ustawowymi na wypadek zwłoki.

Powódka wskazała ponadto, iż do dnia dzisiejszego nie spłaciła pozwanych, pomimo tego, iż od czasu uprawomocnienia się postępowania działowego czyni regularne starania o wywiązanie się z nałożonych na nią zobowiązań. Powódka wskazała, że jedynym sposobem na pozyskanie środków finansowych niezbędnych do spłaty pozostałych spadkobierców jest sprzedaż działek o nr (...), które przypadły powódce w postępowaniu działowym.

Z uwagi jednak na nadzwyczajną zmianę stosunków związaną z ogólnoświatowym kryzysem gospodarczym, który datuje się od roku 2009, wartość przedmiotowych nieruchomości jest o wiele niższa niż ustalona w sprawie I Ns 91/09 i nie jest w stanie sprzedać ich za taką cenę, która pozwoliłaby spłacić pozwanych bez pokrzywdzenia jej. W jej przekonaniu powyższe pozwala na stosowanie przez sąd klauzuli rebus sic stantibus w niniejszej sprawie.

Pozwany J. R. nie złożył odpowiedzi na pozew, na rozprawie wniósł o oddalenie pozwu. Wskazał, iż powódka nie zrobiła nic by spłacić go choćby w części. Podkreślił, że chciał aby sąd dokonał zniesienia współwłasności w ten sposób, że jemu przyznał działki ze spłatą pozostałych uczestników, jako rolnik zatrzymałby te nieruchomości. Natomiast powódka uparła się że to ona zatrzyma nieruchomości i wszystkich spłaci, czego jednak do tej pory nie dokonała.

Pozwana M. S. nie zajęła stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Przed Sądem Rejonowym w Ostrowi Mazowieckiej toczyło się postępowanie o dział spadku i zniesienie współwłasności wszczęte na wniosek T. J. z udziałem T. R., K. R., P. R., J. R., M. S., które zarejestrowano pod sygn. akt I Ns 91/09.

Orzeczeniem z dnia 4 października 2011 r. Sąd Rejonowy w Ostrowi Mazowieckiej dokonał zniesienia współwłasności spadkowej w ten sposób, że:

a.  działki położone w P., oznaczone w ewidencji gruntów pod numerami 866/3 i 410/2 o łącznej powierzchni 1,1600 ha, przyznał na własność J. R.,

b.  działkę położoną w O., przy ul. (...), oznaczoną w ewidencji gruntów pod numerem (...), o powierzchni 0,4168 ha, wraz z zabudowaniami poprzez dokonanie fizycznego podziału zgodnie z projektem biegłego sądowego, geodety M. J. sporządzonym w dniu 16 maja 2011 roku, zaewidencjonowanym w Starostwie Powiatowym w O. w dniu 27 maja 2011 roku, za numerem (...)- (...) i działki (...) oraz działkę (...) o łącznej powierzchni 0,4168 ha przyznał na własność powódce;

c.  działkę położoną w O. przy ul. (...), oznaczonej w ewidencji gruntów pod numerem (...), o powierzchni 0,3485 ha poprzez dokonanie jej fizycznego podziału, zgodnie z projektem biegłego geodety sądowego M. J., przedstawionym na mapie sporządzonej w dniu 16 maja 2011 roku, zaewidencjonowanej w Starostwie Powiatowym w O. w dniu 27 maja 2011 roku, za numerem (...)- (...) i działkę numer (...), o powierzchni 0,1726 ha przyznał na własność K. R., a działkę (...) o powierzchni 0,1726 ha przyznał na własność M. S..

Ponadto tytułem dopłaty zasądził od powódki T. J.:

a.  na rzecz J. R. kwotę 133.282,60 zł (słownie: sto trzydzieści trzy tysiące dwieście osiemdziesiąt dwa złote 60/100), płatne w terminie do dnia 31 grudnia 2012 roku, z odsetkami ustawowymi na wypadek zwłoki;

b.  na rzecz K. R. i M. S. po 30,857,50 zł (słownie: trzydzieści tysięcy osiemset pięćdziesiąt siedem złotych 50/100) na rzecz każdego z nich, płatne w terminie do dnia 1 marca 2013 roku, z odsetkami ustawowymi na wypadek zwłoki.

Dowód: Okoliczności bezsporne, nadto: akta sprawy SR w Ostrowi Mazowieckiej, sygn. akt I Ns 91/09, postanowienie z dnia 4 października 2011 r.

W ciągu ponad trzech lat od orzeczenia sądowego powódka nie spłaciła pozwanym jakiejkolwiek części kwoty ustalonej w postanowieniu.

Dowód: Okoliczność bezsporna

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny był w przeważającej mierze bezsporny. Strony zgadzały się co do przebiegu sprawy toczącej się przed Sądem Rejonowym w Ostrowi Mazowieckiej pod sygn. akt I Ns 91/09, przy czym okoliczności te znajdowały pełne potwierdzenie w dokumentach urzędowych znajdujących się w aktach tej sprawy.

Sąd na podstawie art. 217§3 k.p.c. pominął wnioski dowodowe powódki dotyczące powołania biegłego z zakresu szacowania wartości nieruchomości oraz zeznań stron albowiem nie mogły mieć one znaczenia dla rozpoznania sprawy, a zdaniem sądu zostały powołane jedynie dla zwłoki. Nawet gdyby potwierdziły twierdzenia zawarte w pozwie o spadku cen gruntów, to po pierwsze, wartości te nie stanowiły jeszcze o nadzwyczajnej zmianie stosunków, a raczej o długofalowej i znanej od 2008 r. tendencji, a po drugie ta tendencja spadkowa cen była już widoczna wcześniej.

Powództwo należało oddalić w całości.

Przede wszystkim należy zauważyć, iż choć powódka wniosła o waloryzację świadczeń to w istocie w przekonaniu Sądu jej intencją była zmiana prawomocnego orzeczenia Sądu Rejonowego w Ostrowi Mazowieckiej kończącego postępowanie o zniesienie współwłasności, w którym zdecydowała się przejąć nieruchomości stanowiące przedmiot niniejszego postępowania. W sytuacji gdy okazało się że sprzedaż nieruchomości jest trudniejsza niż myślała i w związku z tym może ponieść stratę wobec konieczności dopłaty pozwanym do ich udziału w spadku, postanowiła wycofać się z deklaracji jakie składała w postępowaniu I Ns 91/09. Z oczywistych względów takie żądanie nie może być spełnione. W przedmiotowym postępowaniu Sąd nie jest uprawniony ani do badania prawidłowości orzeczenia Sądu w sprawie I Ns 91/09, ani też zmiany tej decyzji. Warto przy tym podkreślić, iż powódka miała spłacić pozwanych- J. R. do końca 2012 r. zaś M. S. do 31 marca 2013 r. Warto też zauważyć, że w postępowaniu o zniesienie współwłasności sama zabiegała o przyznanie jej przedmiotowych nieruchomości, od początku deklarując zamiar stosownego dopłacenia do udziałów pozostałych uczestników, nie wnosiła też sprzeciwu co do opinii biegłego szacującego nieruchomości stanowiące przedmiot postępowania, nie zaskarżyła też orzeczenia.

Podstawą rozstrzygnięcia był zastosowany a contrario art. 357 ¹ k.c. stanowiący, iż jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.

Przepis ten ma ewidentnie charakter wyjątkowy, albowiem zasadą jest, że zmiana stosunków w okresie pomiędzy powstaniem zobowiązania, a jego wykonaniem nie ma wpływu na wykonanie zobowiązania – stanowisko to wynika z zasady pacta sunt servanda (umów należy dotrzymywać).

Aby zastosować jednak powołany przepis musi kumulatywnie zajść pięć przesłanek:

1) źródłem powstania zobowiązania musi być umowa,

2) musi nastąpić zmiana stosunków o charakterze nadzwyczajnym,

3) zmiana ta musi nieść za sobą nadmierną trudność w spełnieniu świadczenia lub musi grozić jednej ze stron rażącą stratą,

4) między dwoma ostatnimi przesłankami zachodzić musi związek przyczynowy,

5) zachodzić musi nieprzewidywalność przesłanki nadmiernej trudności w spełnieniu świadczenia lub groźby rażącej straty.

W niniejszej sprawie nie zostały spełnione dwie pierwsze z wymienionych wyżej przesłanek niejako determinujące istnienie kolejnych.

Przede wszystkim bezspornie zobowiązanie, jakie istnieje między stronami niniejszego postępowania nie ma swojego źródła w umowie, a w orzeczeniu sądu. Natomiast od wielu lat ugruntowany jest już zarówno w orzecznictwie Sadu Najwyższego, jak i w doktrynie pogląd, który podziela Sąd w niniejszej sprawie, iż przedmiotowy przepis znajduje zastosowanie jedynie w umownych stosunkach obligacyjnych. Przez odwołanie się do przewidywań stron zawierających umowę ustawodawca zawęził zakres zastosowania art. 357 ¹ k.c. wyłącznie do zobowiązań powstałych z umów. Zważywszy na wspomniany szczególny charakter tej regulacji normatywnej, nie jest dopuszczalne rozszerzanie zakresu jej zastosowania, chociażby drogą analogii (P. Machnikowski (w:) E. Gniewek, P. Machnikowski, Komentarz, 2013, art. 357 ¹, nb 2; Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania, 2012, nb 741; W. Robaczyński, Sądowa zmiana umowy, Warszawa 1998, s. 69, 81 i n.).

Powoływane przez powódkę orzeczenie Sądu Najwyższego w którym nie wyłączono zastosowania art. 357 ¹ k.c. w drodze analogii również do zobowiązań pozaumownych, w szczególności do zobowiązań spadkowych (postanowienie SN z dnia 26 listopada 1992 r., III CZP 144/92, OSP 1993, z. 11, poz. 215, z glosą krytyczną E. Drozda tamże) stanowi odosobnione stanowisko i spotkało się z krytyką w doktrynie (por. Edward Drozd - Glosa do postanowienia SN z dnia 26 listopada 1992 r., III CZP 144/92).

Już choćby uwzględniając powyższe, powództwo należało oddalić.

W przekonaniu Sądu w sprawie nie nastąpiła również zmiana stosunków o charakterze nadzwyczajnym. Tego rodzaju zmiana w rozumieniu art. 357 ¹ k.c. jest to zmiana o charakterze powszechnym, niezależnym od woli stron, a nadto musi to być zmiana zasadnicza niemieszcząca się w ryzyku kontraktowym.

Powódka twierdziła, że nadzwyczajną zmianą stosunków był spadek cen nieruchomości, w latach 2009 – 2015, do którego doszło z uwagi na światowy kryzys gospodarczy.

Twierdzenie to jest oczywiście chybione. Zmiana cen nieruchomości, co do zasady mieści się w ryzyku kontraktowym, bowiem jest faktem powszechnie znanym, że ceny nieruchomości nie są wartościami stałymi, lecz zmiennymi, zależnymi od bardzo wielu czynników, nie tylko w gospodarce i polityce, ale i chociażby od mody na dany rodzaj nieruchomości i daną okolicę. Zmiana ceny wskazana przez powódkę nie może zostać zakwalifikowana jako nadzwyczajna, z uwagi na swój relatywnie niewielki stopień oraz z uwagi na fakt, że zjawisko zmniejszania się wartości rynkowej nieruchomości miało charakter długofalowy. Jak wskazała sama pozwana, trwało ono od chwili kryzysu gospodarczego, czyli co najmniej od 2008 r. Nie ma zatem w tej zmianie elementu nadzwyczajności.

Co do zasady nabycie nieruchomości jest inwestycją długoterminową i rzadko można rozsądnie zakładać, że cena nieruchomości w krótkim bo rocznym czy półtorarocznym (o tyle odroczono spłaty) okresie będzie stała albo będzie rosła.

Podkreślenia przy tym wymaga, że jeżeli powódka uważała, że odwlekanie spłaty pozwanych jest dla niej niekorzystne, to nic nie stało na przeszkodzie by spłaciła ich wcześniej redukując kwotę o odsetki zastrzeżone w orzeczeniu.

Z tych względów sąd uznał, że nie zaszły okoliczności uzasadniające zastosowanie art. 357 ¹ k.c. , w związku z czym na podstawie tego przepisu a contrario powództwo oddalił w całości.